เรือนในภาคเหนือ เรียกกันว่า "เฮือน" รูปแบบของเรือนไทยภาคเหนือ ได้รับอิทธิพลทางล้านนาหาก แบ่ง
ประเภทเรือนไทยภาคเหนือ ตามลักษณะของวัสดุก่อสร้างและรูปทรง แบ่งได้ดังนี้

เรือนไม้บั่ว

                 คำว่าไม้บั่ว   คือไม้ไผ่มักพบเห็นเรือนประเภทนี้ในท้องถิ่นชนบทส่วนที่อยู่นอกเมืองชาวนาชาวไร่จะใช้
เรือนประเภทนี้กันทั่วไปเนื่องจากก่อสร้างง่ายราคาถูกเป็นเรือนชนบทที่พบเห็นตั้งแต่เป็นห้างเฝ้าทุ่งซึ่งมีประโยชน์
ใช้งานตามฤดูกาลในภาคกลางเรียกเรือนประเภทนี้ว่า เรือนไม้ผูก นั่นเอง

                 เรือนชนิดนี้นิยมใช้ไม้เนื้อแข็งทำเสา คาดและตอม่อ ไม้ไผ่ทุกชนิดของภาคเหนือมีคุณสมบัติพิเศษ คือ เนื้อ
แกร่งคงทน และมีขนาดใหญ่กว่าไม้ไผ่ภาคอื่น ๆ ส่วนหลังคา ตง พื้นใช้ไม้ไผ่ฝาเป็นฝาไม้ไผ่ฝาส่วนมากขัดด้วยแตะ
แต่แตะเป็นฟากสับนำมาขัดเป็นลายหยาบ ๆ ทั้งทางตั้งและทางนอน หรือใช้ไม้ซางสานเป็นลวดลาย เรียก"ฝาลายอำ"
ถ้าต้องการความอบอุ่นก็จะใช้ตับคาหรือตับตองตึงกรุเป็นฝาส่วนเครื่องมุงหลังคาใช้   "คาหรือตองตึง"  เรียกมุงคามุง
ตองตึงมุงแฝกหรือใบตองตึง(ใบพลอง)การมุงคาหรือมุงตองตึงต้องสัมพันธ์กับฝาด้วย ถ้าฝาเป็นคาหลังคาก็ต้องมุงคา
เช่นเดียวกับฝาเป็นตองตึง หลังคาก็ต้องมุงด้วยตองตึง นิยมใช้ตอก   และหวายเป็นตัวยึดส่วนต่าง ๆ ของเรือนเข้าด้วย
กันตามวิธีผูกมัด เป็นเรือนขนาดเล็กและถือว่าเป็นเรือนแบบดั้งเดิม   เพราะวิธีการก่อสร้างเป็นระบบวิธีเก่าแก่ที่สุด
อย่างหนึ่งใบตองตึงนั้นหาได้ง่ายทางภาคเหนือนิยมมุงหลังคา และมีการประกอบเป็นตับใบตองตึง    ซึ่งทำเป็นสำเร็จ
รูปอุตสาหกรรมในครัวเรือนเรือนไม้จริง

เรือนกาแลเป็นเรือนไทยที่คนทั่วไปเห็นแล้วชื่นชมในความเป็นประณีตศิลป์ทาง สถาปัตยกรรมของภาคเหนือ เรือนกาแล จะเป็นเรือนที่อยู่อาศัยของ คหบดี หรือเจ้านาย เป็นเรือนที่แสดงถึงเอกลักษณ์ของบ้านพักอาศัยแบบล้านนาอย่างชัดเจน ชื่อเรือนกาแล มาจากนิยมสร้างไม้กาแลแกะสลักไว้บนสุดของหน้าจั่ว ด้วยลวดลายและความอ่อนช้อย ของฝีมือช่างนี้เองที่กลายเป็นเสน่ห ์ ของเรือนกาแลมาทุคยุคทุกสมัย

เรือนสมัยกลาง  เป็นเรือนไม้จริงซึ่งมีวัฒนาการมาจากเรือนกาแลวิวัฒนาการของเรือนไทย ล้านนาที่พัฒนามาจากเรือนกาแลมีหลากหลายรูปแบบ และชาวบ้านเรียก เรือนเหล่านี้ว่า   "เฮือนสมัยก๋าง" หรือเรือนสมัยกลางซึ่งเรือนที่มีความโดด เด่น คือเรือนทรงสะละไนหรือเรือนประเภทประดับลายฉลุไม้   เป็นเรือนที่ เกิดจากการผสมผสานวัฒนธรรมแบบดั้งเดิม   และวัฒนธรรมที่ชาวล้านนา ได้รับมาจากภายนอกลักษณะจะแปรเปลี่ยนไปตามสมัยนิยมโดยนำวิธีการตก แต่งลายฉลุไม้มาตกแต่งทรงจั่วหลังคาและเชิงชายประเภทเรือนภาคเหนือ แบบดั้งเดิม

                 โคลงโบราณเรื่องท้าวฮุ่งท้ายเจือง กล่าวถึงสภาพชุมชนเมืองในอดีตของขุนเจือง แบ่งเรือนพักอาศัยตาม
ชนชั้นทางสังคม เป็น เรือนพักอาศัยของชนชั้นระดับเจ้า หรือ กษัตริย์ เรียก  โฮงฮาช หรือ  โรงราช และ หอ สำหรับ
หอที่ช่อฟ้าปิดทองทั้งหลัง   เรียก หอคำ

                 เรือนพักอาศัยของชาวบ้าน แบ่งตามชนิดของวัสดุปลูกสร้างเป็น 2 ประเภท คือ เรือนไม้จริงและเรือนไม้บั่ว
หรือเรือนไม ้ผูกกับเรือนไม้สับในภาคกลาง คนโบราณเรียกเรือนไม้จริงว่า   " เรือนสุบขื่อสุบแป" เรียกเรือนไม้บั่วว่า
"เรือนมัดขื่อมัดแป"   คำว่า ไม้บั่วหมายถึงไม้ไผ่ คำว่า สุบขื่อสุบแป หมายถึง การสวมแปด้วยการบากไม้ยึดขื่อและแป และโครงสร้างเรือนส่วนต่าง ๆ ประกอบไว้ด้วยกันอย่างมั่นคงส่วนมัดขื่อมัดแป คือ การยืดองค์ประกอบต่าง ๆ   ของ
เรือนไว้ด้วยการผูกมัดบ้านที่สมบูรณ์

                 คติทางเหนือถือว่าถ้าเป็นบ้านที่สมบูรณ์แล้วจะต้องประกอบไปด้วย บ่อน้ำ ครกกระเดื่อง ยุ้งข้าว(หรือที่
เรียกว่าหลองข้าว)และครัวไฟ เรือนพักอาศัยในภาคเหนือ มักกั้นด้วยรั้วไม้ไผ่โปร่ง ๆ บางบ้านใช้รั้ว ต้นไม้บอกเขต
เช่น ใช้ต้นชา เป็นต้น
                 การแบ่งส่วนใช้สอยในบ้านไม่ว่าจะเป็นเรือนประเภทใด จะต้องมีส่วนประกอบสำคัญ ๆ อาทิ บันไดและ
เสาแหล่งหมาตัวบันไดจะหลบเข้าอยู่ใต้ชายคา เสาแหล่งหมา จะเป้นเสายาวตั้งลอยรับน้ำหนักโครงสร้างหลังคา
                 เติ๋น          พื้นที่ใช้งานอเนกประสงค์ เป็นเนื้อที่กึ่งเปิดโล่ง
                 ร้านน้ำ หรือ ฮ้านน้ำ        ถ้าเป็นเรือนใหญ่มีชานโล่ง ร้านน้ำ จะอยู่มุมใกล้ทางบันได หรืออยู่ใกล้ครัว
                 ห้องนอน       มีขนาดใหญ่กว่าพื้นที่ใช้งานอื่นฝาล้มออกมีแผ่นไม้กั้นกลางเรียกว่าไม้แป้นต้องซึ่งจะช่วย
                 ลดความสั่นไหวของพื้นห้องนอนไม่รบกวนผู้ที่กำลังพักผ่อนอยู่
                 ระเบียงทางเดินและชานเรือน       ส่วนใหญ่มักเปิดโล่งตามแนวยาวขวางกับจั่วเรือนซึ่งเรือนทางเหนือ                  ถือเอาจั่วเรือนเป็นด้านสำคัญ
                 ห้องครัว      อาจอยู่สุดทางเดิน แยกเป็นห้องเล็ก ส่วนที่จะตั้งเตาไฟจะยกขึ้นมาเป็นแท่นไม้อัดดินแน่น